به گزارش پایگاه اطلاع‌رسانی بنیاد ملی نخبگان؛ در ادامۀ برگزاری کارگاه‌ها و نشست‌های نخبگانی، کارگاه آموزشی «تاريخ تمدن اسلام و ايران (نقش وقف در ساماندهی ساختار شهرهای ایران اسلامی)» به همت بنیاد نخبگان چهارمحال‌وبختیاری برگزار شد.

در این کارگاه، سید فضل‌الله میردهقان؛ عضو هیئت‌ علمی گروه ایران‌شناسی دانشگاه بوعلی سینا با اشاره به عنصر وقف در ادیان الهی، گفت: سنت حسنه وقف به عنوان یکی از عناصر و عوامل به وجود آوردنده فرهنگ و تمدن اسلامی است.

وی افزود: وقف سنتی کهن و جهانی به معنی بخشش پول یا ملک به شخص یا مؤسسه انتفاعی است که منافع مترتب این بخشش را به مصرف خاصی برساند. جمع این واژه اوقاف است و به مال و زمین واقف شده «موقوفه» و به شخصي که وقف کند «واقف» گفته می‌‎شود.

میردهقان در ادامه با اشاره به دو مفهوم وقف عام و خاص، ادامه داد: بخشش مال (زمین، خانه، باغ و ...) به افرادی که مشخص باشند را وقف خاص و به افراد که معین نباشند را وقف عام می‌گویند. از لحاظ کارکردی برخی موقوفات مستقیماً جنبه کالبدی ندارند، بلکه کمکی است به انسان‌های محروم جامعه مانند ایتام، معلولان، سالمندان و موقوفاتی هستند که مستقیماً با سیمای فیزیکی و کالبد شهری ارتباط دارند مانند ایجاد بناهایی همچون مدارس، مساجد، بیمارستان ها، مسافرخانه‌ها و آب انبارها.

مدرس کارگاه خاطرنشان کرد: شهر اسلامی را می‌توان شهری دانست که در مظاهر تمدن اسلامی نمود داشته و شيوه اجرای این شهر یادآور حضور خداوند است. در این شهر تعاريف گوناگونی از شهرها شده كه از دیدگاه جمعیت‌شناسی، دیدگاه کارکردی، دیدگاه جامعه‌شناسی مورد بررسی قرار می‌گیرد.

میردهقان در بخشی دیگر به شهر ایرانی در گذار از دوران ساسانی به دوران اسلامی از لحاظ مذهبی، سیاسی، اداری، تجاری خدماتی و مسکونی اشاره داشت و با تأکید بر نقش وقف در سازماندهی ساختار شهرهای اسلامی، خاطرنشان کرد: وقفنامه‌ها به عنوان یکی از مهمترین اسناد برای مطالعه تاریخ معماری ایران هستند که سبب بدست آمدن اطلاعات معمارانه فراوان از مقیاس کلان (مانند شهر و منطقه) با مقیاس خرد (مانند اجزا و عناصر بناها)، شناخت اوضاع اجتماعی، سیاسی و اقتصادی یک جامعه می‌شوند.

استادیار گروه ایران‌شناسی دانشگاه بوعلی سینا به صورت نمونه، به بافت تاریخی یزد پرداخت و شهر یزد را از لحاظ فضاهای موقوفي با عملکرد مذهبی تکایا و حسینه و مساجد، مدارس، آرامگاه‌ها و بقعه‌ها، قنات‌ها و آب‌انبارها و آسیاب‌ها مورد بررسی قرار داد.