به گزارش پایگاه اطلاع‌رسانی بنیاد ملی نخبگان؛ در غالب کشورهای توسعه‌یافته، علومی مانند فیزیک، شیمی، ریاضی و زیست و دیگر علوم بنیادین، از جایگاه و اهمیت بالایی برخوردارند و همانطور که از نام آنها پیداست، به عنوان پایه و بنیان توسعه و پیشرفت از آنها یاد می‌شود. در سال‌های اخیر در کشورمان با نهادینه‌شدن تفکر دانش‌بنیان و تأکید بر لزوم حصول فناوری، ارزش‌افزوده و صرفۀ اقتصادی از علوم‌دانشگاهی، جایگاه رشته‌هاسی فنی و مهندسی تثبیت‌ شده است، اما شرایط و جایگاه علوم پایه چگونه است؟

در همین خصوص و با توجه به اهمیت موضوع، نظرات جمعی از محققان برجستۀ کشور در این زمینه را جویا شدیم.

صنعت باید مبتنی بر علوم پایه باشد

علی‌اکبر صبوری؛ عضو هیئت‌علمی دانشگاه تهران و محقق برجستۀ مرکز IBB، با بیان اینکه توسعه پایدار باید مبتنی بر تحقیقات بنیادی و دانش بومی باشد، می‌گوید: تحقیقات بنیادی باید بر مدار همه علوم به طور همزمان باشد. به عبارت دیگر، هر نظریه‌ای همزمان باید در تمامی جهات علمی مورد ارزیابی قرار بگیرد.

وی می‌افزاید: هر صنعتی که آغاز می‌کنیم باید مبتنی بر دانش بومی با زیرساخت‌های علوم پایه بومی و با مطالعات عمیق زیست محیطی و آسیب‌شناسی آن در حوزه‌های علوم اجتماعی، انسانی و رفتاری باشد.

علوم پایه مولد دستاوردهای فنی است

صبوری معتقد است: علوم پایه شامل شیمی، فیزیک، علوم زمین، علوم زیستی و ریاضیات است. شیمی، علم مواد است؛ فیزیک، قوانین حاکم بر جهان مادی است؛ علوم زمین و علوم زیستی، شناخت مواد پیرامون خود و حیات است؛ ریاضیات هم ابزار این علوم است. بنابراین، علوم پایه همه چیز است. آنچه در علوم دیگر، یعنی فنی-مهندسی، کشاورزی و پزشکی، ظاهر می‌شود خود مولود علوم پایه است که به عمل آمده است تا که به ظهور رسد. مگر می‌توان جاده‌ای و ساختمانی بنا کرد، بدون آنکه از علم مواد و قوانین حاکم بر آن بهره برد. مگر می‌توان محصولات کشاورزی سالم بدست آورد.

پیشرفت‌های علمی بیش از صنعت بوده است

شهبازی؛ محق سرآمد دانشگاه صنعتی اصفهان در رشته فیزیک‌آماری و فیزیک ماده‌چگال نیز با بیان اینکه پیشرفت علوم پایه، اساس ارتقاء علمی و توسعه کشور است، یادآور می‌شود: کشورهای پیشرفته هزینه زیادی را چه به لحاظ مالی و چه معنوی در حوزه علوم پایه انجام می‌دهند چراکه می‌دانند دستیابی به توسعه و تعالی علمی بدون پیشرفت علوم بنیادین امکان‌پذیر نیست.

وی تکنولوژی قدیمی در صنایع را دلیل عدم ارتباط گسترده بین صنعت و دانشگاه می‌داند و می‌گوید: پیشرفت‌های علمی در کشور بیش از صنعت بوده است و در حال حاضر صنعت از علم عقب‌تر است؛ به همین سبب اشتغال متناسب با دانش فارغ‌التحصیلان در صنعت وجود ندارد.

پیشرفت علوم‌پایه یکی از ارکان توسعۀ جوامع بشری است

علی فرازمندی؛ عضو هیئت‌علمی دانشگاه تهران نیز با اشاره به خصوصیات شاخۀ علوم‌پایه، تصریح می‌کند: این بخش علم روی مرزدانش حرکت می‌کند و می‌توان ادعا کرد تمام دستاودرهای رشته‌های فنی و مهندسی به تحقیقات و پژوهش‌های این حوزه بستگی دارد هرچند در نگاه اول، خروجی و نتایج تحقیقات برای جامعه ملموس نیست.

فرازمندی ادامه داد: بررسی مسیر حرکتی و هدف‌گذاری کشورهای توسعه‌یافته نشان می‌دهد اهمیت دادن به علوم‌پایه یکی از دلایل رشد و پیشرفت آنها بوده چراکه این بخش از علم زیربنا و پایۀ علوم مهندسی است.

در رشته‌های بنیادین فاصله تحقیق تا محصول یک گام نیست

همچنین عضو هیئت‌علمی دانشگاه تهران با اشاره به لزوم تعریف پروژه‌های سطح‌بالا در هر دو حوزه کاربردی و مرزدانش، بیان می‌کند: نباید از رشته‌های پایه مانند شیمی و زیست‌شناسی انتظار خروجی کاربردی در کوتاه‌مدت داشت؛ گرچه این امکان در این رشته‌ها نیز فراهم است اما تأکید بیش از حد بر تولید محصول توسط محققان و متخصصان رشته‌های بنیادین روی تحقیقات مرزدانش اثر منفی خواهد گذاشت و روند تولید علم در کشور را دچار اختلال می‌کند.

محقق برجسته زیست‌شناسی و ژنتیک با بیان اینکه برخی رشته‌ها ذاتاً با تولید محصول همراه و عجین هستند، معتقد است: در رشته‌های بنیادین فاصله تحقیق تا محصول، یک‌گام نیست بلکه نتایج حاصل‌شده در پژوهش‌های پایه‌ای باید در دانشکده‌های دیگر در روند تولید محصول قرار بگیرد. به‌عبارت دیگر، دانشکده‌های فنی و مهندسی باید نتایج اولیه را از دانشکده علوم بگیرند و با استفاده از آن محصول مورد نیاز کشور را تولید کنند.

جایگاه کشور در علوم‌پایه از هر لحاظ مناسب است

بهروز میرزا؛ محقق‌سرآمد دانشگاه صنعتی اصفهان در رشته فیزیک نظری نیز جایگاه کشور در حوزه علوم‌بنیادین در منطقه را مناسب توصیف می‌‎کند و می‌گوید: کشور در حال حاضر چه به لحاظ نیروی انسانی متخصص و چه به لحاظ امکانات سخت‌افزاری مورد نیاز جایگاه خوبی در منطقه دارد.

وی ضمن تأکید بر لزوم حمایت از علوم بنیادین، دستاوردهای فیزیک نظری را پایه و اساس خروجی بسیاری از رشته‌های دیگر علم می‌داند.

میرزا تأمین شدن هزینه‌های مالی و سخت‌افزاری را بزرگترین نیاز رشته‌های علوم پایه قلمداد می‌کند و می‌افزاید: باتوجه به محدود بودن منابع مالی دولتی و عدم سرمایه‌گذاری بخش خصوصی در علوم بنیادین، تخصیص دادن بودجه پژوهشی و تحقیقاتی به برخی از دانشگاه‌های‌برتر کشور، یکی از راه‌کارهای تشویق و ترغیب به تحقیق و پژوهش است.