*سید محمد صادق موحد

زیست‌بوم علم، فناوری و نوآوری، مفهومی مجزا از منابع انسانی برجسته به‌عنوان قوۀ پیشران آن نیست بلکه دارای کنشگران فعالی است که در شکل‌گیری آن به‌طور مستقیم و غیرمستقیم اثر دارند. این زیست‌بوم از یک سو از «نظام نخبگانی»  تأثیر می‏ پذیرید و از سویی دیگر مستقیماً به «اجتماع نخبگانی» مرتبط است. در نتیجه در بستر یک نظام هم‌تکاملی این زیست‌بوم رشد پیدا کرده و توسعۀ کشور را رقم می‌زند. به بیانی دیگر، توسعۀ کشور در گرو رفع موانع حضور نخبگان در سطوح مختلف و تسهیلگری در جهت افزایش نقش مؤثر آنان در کشور است. لذا با توجه به اجتماع نخبگانی انتظار می‌رود پویایی مبتنی بر عقلانیت در راهبردها و البته در سازوکارهای اثرگذاری نخبگان وجود داشته باشد.

با تأکید بر همین اجتماع نخبگانی، حداقل مؤلفه‌های اثرگذاری را می‌توان به شرح زیر مورد تدقیق قرار داد:

الف: هدایت و شناسایی با تأکید بر دوران نوآموزی و دانش‌آموزی، با این راهبرد که در دوران ابتدایی، فرصت‌های متنوع یادگیری برای همۀ آنان فراهم شود و سپس با رصد مستمر فعالیت‌ها و به‌صورت مربی‌محور، نیم‌رخ استعدادی (شامل استعدادهای متنوعی که گسترۀ فعالیت‌های نوجوانان را در این دورۀ سنی، پوشش دهد) احصاء شود و سپس برنامه ‏ریزی برای توانمندسازی، انجام شود. بنیاد ملی نخبگان در قالب برنامۀ شهاب، با استفاده از ظرفیت نهادهای همکار و به‌منظور توانمندسازی آنان، برنامه‌های جدیدی را طراحی کرده و در دست اجرا دارد. از مهم‌ترین آنها می‌توان به «شناسایی و توسعۀ فعالیت‌های کانون‌های مردمی شناسایی و پروش مستعدان»، «توسعۀ فعالیت‌های هدایت و توانمندسازی مستعدان در مدارس دولتی» و ««توسعۀ فعالیت‌های هدایت و توانمندسازی مستعدان در مراکز یادگیری برون‌مدرسه‌ای» اشاره کرد.

ب: شناسایی و توانمندسازی با تأکید بر دوران دانشجویی و نودانش‌آموختگی و هدایت به سمت حل نیازهای کشور و همچین جریان‌سازی در انجام فعالیت‌های مسئله‌محور حول مسائل راهبردی کشور، از دیگر مؤلفه‌های مورد نظر است. بخشی که در سایر برنامه‌های توانمندسازی کمتر مورد توجه قرار گفته است، موضوع افزایش سطح مسئله‌مندی، توانایی مسئله‌شناسی و ارتقای مهارت‌های حل مسئله و نهایتاً تلاش برای حل مسئله است. لذا بنیاد ملی نخبگان از دو مسیر به تقویت این موارد همت گمارده است: طرح توسعۀ هسته‌های مسئله‌محور پژوهشی و فناورانه ویژۀ دانشجویان (طرح شهید احمدی روشن) و ویژۀ اساتید (طرح شهید بهشتی) که با اهدافی نظیر (شبکه‌سازی، افزایش مهارت‌های اجتماعی و ایجاد حس خودباوری در اجتماع نخبگانی، بهره‌برداری از تجارب راهبران و نهادها) اجرا می‌شود. همچنین مسیر دوم در قالب طرح توسعۀ رویدادهای رقابتی مسئله‌محور (طرح شهید بابایی) با اهدفی نظیر تشویق نهادهای دولتی و غیردولتی برای حل مسائل خود با استفاده از مستعدان برتر، ترغیب و توانمندسازی جامعۀ مخاطب به انجام کارهای گروهی، ایجاد زیست‌بومی برای بکارگیری جامعۀ مخاطب برای حل مسائل دستگاه‌ها در فضای رقابتی. از ویژگی‌های این دسته از رویدادها می‌توان به موراد زیر اشاره کرد:

• مبتنی بر مسئله باشد

• مسئله، صاحبان یا ذی‌نفعان مشخصی داشته باشد

• ترجیحاً زمینۀ همگرایی علم و فناوری و بهره‌گیری از عرصه‌های مختلف علمی در آن وجود داشته باشد

• حاوی برنامه‌های آموزشی و توانمندسازی تخصصی متناسب با موضوع رویداد باشد

• بعد از اتمام رویداد، دستاوردهای تیم‌های برگزیده توسط صاحبان مسائل بکار گرفته شود یا تیم‌ها بتوانند از دست‌آوردها در راستای ایجاد کسب و کار و خدمت‌رسانی به کشور استفاده کنند.

ج: مؤلفۀ بعدی در اثرگذاری، توجه به رفع موانع و زمینه‌سازی برای استفادۀ کشور از ظرفیت آینده‌سازان و سرآمدان است. در این بخش لازم است اقداماتی نظیر معرفی نیازمندی‌های شغلی و حمایت از رویدادهای همرسانی، حمایت از بازدیدهای تخصصی و استفاده از ظرفیت کارگزاران منابع انسانی، حمایت از طرح‌های کسب و کار و راه‌اندازی آنها، حمایت از جذب در نهادهای مختلف (دولتی  وغیردولتی) و  ایجاد ارتباط تعاملی بین نیروی انسانی مستعد و نهادها، صورت گیرد.

بنیاد ملی نخبگان در راستای موارد پیش‌گفته تلاش کرده است مطابق با انبان تجربیاتی که به دست آورده است، راهبردهایی نظیر «شناسایی و هدایت اجتماع نخبگانی در مسیر تأثیرگذاری»، «توجه به تنوع ساحت‌های استعدادی و طراحی مسیر نخبگانی پویا» و «تلاش برای هم‌افزایی نهادها برای رسیدن به نظام نخبگانی مطلوب» را سرلوحۀ خود قرار دهد و فرهنگ توانمندی برتر، یعنی مسئولیت بیشتر و در نتیجه خدمت بیشتر و ارزش بالاتر را در اجتماع نخبگانی نهادینه کند.


*معاون مستعدان و آینده‌سازان بنیاد ملی نخبگان