محمد خانجانی؛ عضو هیئت‌علمی دانشگاه بوعلی‌سینا همدان در گفت‌وگو با پایگاه اطلاع‌رسانی بنیاد ملی نخبگان با اشاره به جایگاه ایران در علم، علم مفید را علمی دانست که بتواند در خدمت به بخش‌های مختلف اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و سیاسی جامعه مفید باشد.

وی با اشاره به اینکه تولیدات علمی کشور باید در راستای رفع مشکلات کشور حاصل ‌شوند، افزود: برخی مقاله‌های علمی هیچ کارکردی در جامعۀ بومی ندارند و صرفاً برای ارتقاء جایگاه کشور در رتبه‌بندی‌های جهانی و همچنین برخی ارتقاء اعضای هیئت‌علمی دانشگاه انجام می‌شود.

خانجانی با تأکید بر اینکه بسیاری از نتایج علمی کشور، توان پاسخگویی به نیازهای بومی را ندارند، ادامه داد: متأسفانه هنوز در برخی موارد مقالات دهه‌های پیش کشورهای پیشرفته به عنوان پتنت در دانشگاه‌های ایران استفاده می‌شود. همین روند سبب شده است کشور علی‌رغم افزایش تولید مقاله و کتاب، نتواند در تبدیل این‌ نتایج به عمل و ثروت موفق باشد.

این محقق گیاه‌پزشکی یادآور شد: علم واقعی، علمی است که کارکرد مطلوب در دانشگاه داشته باشد و نتایج آن در بخش‌های مختلف کارآ باشند. این علم از سویی مورد استفاده صنعت و کشاورزی و رفع‌کنندۀ نیازهای شرکت‌ها و سازمان‌های اجرایی و خدماتی بومی است و از سوی دیگر، سبب می‌شود دانشجویان پس از پایان درس، توانایی و مهارت کافی برای اشتغال داشته باشند و بخش‌های بیرونی نیز پذیرای تخصص و مهارت آنان باشد.

وی تصریح کرد: در فضای اعتماد متقابل بین دانشگاه و صنعت، صنعت نیازهای خود را به دانشگاه ارجاع می‌دهد و هزینه‌های دانشگاه نیز از این طریق تأمین می‌شود. علاوه بر آن، نیروی‌انسانی مورد نیاز خود را نیز از طریق دانشگاه و با استانداردهای آن استخدام می‌کند.

عضو هیئت‌علمی دانشگاه بوعلی‌سینا همدان عدم‌سازگاری تحقیقات دانشگاهی با مقتضیات فرهنگی، اجتماعی و اقتصادی کشور را مهمترین عامل در عقب‌ماندن از مسیر تبدیل علم به فناوری برشمرد و گفت: در حالیکه در کشورهای پیشرفته افراد تنها با چند مقاله اثرگذاری‌ای بی‌بدیل در جامعۀ بشری دارند و به همین دلیل جوایزی مانند نوبل را دریافت می‌کنند، در کشورها ما افرادی هستند که تعداد مقالاتشان به چندصد مقاله می‌رسد اما کمترین اثرگذاری در پیشرفت و توسعۀ جامعۀ بومی و یا مرزهای علم نداشته است.

خانجانی با بیان اینکه نباید اسیر سراب علمی شویم، اظهار داشت: علم باید در خدمت به جامعه قرار بگیرد وگرنه حاصل و سودی ندارد. امروزه، صرف تحقیق خریداری در دنیای بیرون ندارد.

محقق‌برجستۀ گیاه‌پزشکی با اشاره به شیوۀ مدرن تحقیق، گفت: در بسیاری موارد، جامعۀ علمی داخلی به صورت جزیره‌ای عمل می‌کند؛ به صورتیکه دانشجوی کنونی از فعالیت‌ها و دانسته‌های دانشجوی قبلی اطلاعای ندارد؛ در حالیکه در دانشگاه‌ها و مراکز معتبر و بین‌المللی علمی-تحقیقاتی، فرد پیش از فارغ‌التحصیلی باید هر آنچه را اندوخته به دانشجوی جدید منتقل کند. از سوی دیگر، موضوعات پژوهشی غالباً در امتداد یکدیگر و برای رسیدن به هدفی مشخص انجام می‌شوند. در این روند، هر دانشجو مقداری از مسیر را طی می‌کند و سپس نفر بعدی باقی مسیر را می‌پیماید.

خانجانی با بیان اینکه پژوهش در کشور نیاز به بازتعریف دارد، گفت: در عرصه‌های اقتصادی و تولیدی، کارخانه‌های بسیاری در کشور وجود دارند که اگر بر مبنای علم و دانش حرکت کنند می‌توانند تمام منطقه را به عنوان بازار خود قبضه کنند اما چون هدف مشخصی از احداث آنها معین نشده و دچار روزمرگی شده‌اند حتی نمی‌توانند نیازهای جامعۀ بومی را مرتفع کنند. در پژوهش نیز تا حدی گرفتار این موضوع هستیم، جامعۀ علمی پژوهش می‌کند و زیاد هم پژوهش می‌کند اما هدفی ندارد و بازاری برای نتایج آن پیش‌بینی نکرده است؛ در نتیجه پژوهش برای پژوهش انجام می‌شود. علاوه بر آن، نباید موازی‌کاری در جامعۀ علمی وجود داشته باشد بطوریکه چندین محقق و دانشجو روی یک موضوع واحد تمرکز کنند.

عضو هیئت‌علمی دانشگاه بوعلی‌سینا همدان در پایان با اشاره لزوم تعیین اولویت‌های پژوهشی و سیاست‌گذاری صحیح برای رسیدن به نقطۀ مطلوب، گفت: کشور با احداث کارخانه به توسعه نمی‌رسد بلکه ملاک توسعه‌یافتگی ارتقاء علمی و فناوری است.