«تدبیر و امید برای تولید و اشتغال»/ هفته دولت گرامی ‌باد



پایگاه اطلاع رسانی بنیاد ملی نخبگان: نظر به آغاز برنامه‌های کاری کابینه دوازدهم و در راستای فراهم‌کردن زمینۀ مناسب برای آشنایی جامعه، خاصه جامعۀ علمی- تخصصی کشور با عملکرد بخش‌های مختلف بنیاد ملی نخبگان و همچنین آگاهی‌بخشی در خصوص پیشرفت‌های حاصل‌شده در دولت یازدهم در حوزۀ نخبگانی، گزارشی از روند و چگونگی فعالیت‌های بنیاد ملی نخبگان جهت استفاده در رسانه‌های مکتوب و مجازی در چند بخش ارائه می‌شود.



معاونت برنامه‌ریزی و نظارت بنیاد ملی نخبگان



تدوین سیاست‌های اجرایی، ضوابط و مقررات لازم برای تحقق مأموریت‌های بنیاد ملی نخبگان و اهداف سند راهبردی کشور در امور نخبگان، مهمترین وظیفۀ معاونت برنامه‌ریزی و نظارت بنیاد ملی نخبگان است.



تغییر بینش و چرخش رویکردهای اجرایی در زمینة شناسایی اجتماعات نخبگانی و چگونگی پشتیبانی از آنان را می‌توان مهمترین دستاورد این معاونت در دور جدید فعالیت‌های بنیاد ملی نخبگان دانست که منجر شد مسیرکامل طی طریق نخبگانی و تمهید و تجهیز ایستگاه‌های نخبگانی با تصویب و اجرایی‌سازی آئین‌نامه‌های متناسب با مقتضیات اجتماع نخبگانی به خوبی ترسیم شود.

بر همین اساس، معاونت برنامه‌ریزی و نظارت بنیاد ملی نخبگان آئین‌نامه‌های »اعطای جایزه‌های تحصیلی به دانشجویان صاحب استعداد برتر» (به منظور هدایت هدفمند دانشجویان صاحب استعداد برتر در دانشگاه‌ها و پژوهشگاه‌های کشور)، «شناسایی و پشتیبانی از دانش‌آموختگان‌برتر دانشگاهی» (با هدف ایجاد چارچوبی برای شناسایی برترین دانش‌آموختگان نظام آموزش عالی‌کشور و حمایت از آنان در زمینة نظام‌وظیفه، اشتغال، جذب و ادامه تحصیل)، و «شناسایی و پشتیبانی از اعضای هیئت‌علمی برگزیدة دانشگاهی» (به منظور شناسایی و حمایت از اعضای هیئت‌علمی دانشگاه‌ها، مؤسسات آموزشی عالی و پژوهشی و فناورانۀ کشور) را طراحی، تدوین و اجرا کرد.



همچنین آیین‌نامه‎های «شناسایی رویدادهای نخبگانی و پشتیبانی از برگزیدگان آنها» (با هدف شناسایی جشنواره‌ها، مسابقه‌ها و المپیادهای رقابتی و پشتیبانی از برگزیدگان آنها)، «شناسایی و پشتیبانی از اختراع‌های برگزیده» (به منظور شناسایی خلاقیت‌های نوآورانه و حمایت از آنها در جهت ایجاد محصولی دانش‌بنیان و توسعة بازار برای آنها) و «پشتیبانی از پایان‌نامه‌های دانشجویان در مقاطع تحصیلات تکمیلی» (به منظورگسترش زمینه‌های پژوهش در حوزه‌های مرتبط با اجتماعات و نظام نخبگانی)، از دیگر آیین‎نامه هایی بود که به همت معاونت برنامه‌ریزی و نظارت و پس از تصویب در هیئت‌امنای بنیاد ملی نخبگان به مرحله اجرا درآمده‌اند.



شناسایی و پشتیبانی از دانش‌آموزان برتر به عنوان گام نخست بنیاد ملی نخبگان برای رسیدن به اهداف تعیین‌شده، یکی دیگر از اولویت‌های معاونت برنامه‌ریزی و نظارت بنیاد ملی نخبگان در چهار سال گذشته بود که در قالب برنامۀ ملی شهاب (شناسایی و هدایت استعدادهای برتر) و با همکاری وزارت آموزش‌و‌پرورش اجرایی شد و در حال‌حاضر نیز در همة استان‎های کشور در پایههای چهارم، پنجم، ششم و هفتم اجرا می‌شود.



عدالت‌محوری، جستجوی فعال استعدادها، استفاده از ابزارهای چندگانه، معلم‌محوری، ارزشیابی مستمر، مستند و فرایندی، پرهیز از ایجاد اضطراب درونی و فشار بیرونی، محوریــت معلــم و عوامــل آموزشــی و پرورشــی در شناســایی و هدایــت اســتعدادهای برتــر و همچنین رسانه‌ای‌نشدن نام مستعدان و حفظ اطلاعات آنان در کنار پایش مستمر از مهمترین اصول برنامۀ ملی شهاب به شمار می رود.

 

هدف اصلی این طرح، شناسایی و تدوین اطلس استعدادی دانش‌آموزان‌برتر کشور و هدایت آنان در مسیر شکوفاسازی استعدادها است. این طرح مهمترین طرح شناسایی مستعدان‌برتر در عرصة آموزش عمومی و اولین همکاری گستردة بنیاد ملی نخبگان و وزارت آموزش‌و‌پرورش است که از سال تحصیلی 94-1393 در تمامی استانهای کشور اجرا شده است.



اولین مرحله طرح در سال تحصیلی 94-1393 در تمامی استانهای کشور (یک منطقه از هر استان، 32 منطقه ـ پایه) در پایة چهارم ابتدایی برای130.000دانش‌آموز، دومین مرحله در سال تحصیلی 95-1394 برای 380.000 دانش‌آموز، سومین در سال تحصیلی 96-1395 برای970.000 دانشآموز اجرایی شد و چهارمین مرحلة اجرا در مناطق مجری در سال تحصیلی 97-1396 برای حدود 1.800.000 دانشآموز اجرا خواهد شد.



مهمترین نتایج اجرای برنامۀ ملی شهاب در سال‌های مذکور، «شناسایی هشت حوزة استعدادی (استعداد اجتماعی، استعداد کلامی، استعداد علوم، استعداد حرکتی، استعداد ریاضی، استعداد هنری، استعداد فرهنگ دینی و استعداد فضایی) دانش‌آموزان»، «پوشش اجرای طرح در تمامی استان‌های کشور» و «ارتقای سطح کیفی آموزش‌های مدرسه‌ای (در همة دوره‌های تحصیلی) به منظور پرورش خلاقیت، مهارت حل مسئله، آداب و مهارت‌های زندگی در دانش‌آموزان» بوده است.



گام دوم در مسیر نخبگانی، شناسایی و هدایت دانشجویان مستعد دانشگاه‌های‌کشور در بخش اجتماع دانشجویان و دانش‌آموختگان بود که در این راستا رویکرد بنیاد، «تنوع» استعدادها در مقابل «یکسان‌نگری» و «رشد باغچه‌ای» در مقابل «نگهداشت گلخانه‌ای« است. همچنین بنا بر این نگاه، برخورداری از استعداد درخشان؛ «نعمتی تعهدآور» است و نه «مزیتی توقع‌آفرین« و فعالیت‌های نخبگانی«شرط» اصالت نخبگی محسوب می‌شود.

.

در این حوزه، بنیاد در قالب آئین‌نامۀ «اعطای جایزه‌های تحصیلی به دانشجویان صاحب استعداد برتر»، هرساله به منظور هدایت هدفمند دانشجویان صاحب استعدادبرتر در دانشگاه‌ها و پژوهشگاه‌های‌ کشور و پشتیبانی از فعالیت‌های نخبگانی آنان، جایزه‌هایی را در چهار دستة «آموزش»، «پژوهش»، «فنّاوری» و «فرهنگ» و در سه مقطع «کارشناسی»، «کارشناسی ارشد» و «دکتری تخصصی» به برگزیدگان دانشگاهی اعطا می‌کند.



جایزه‌های تحصیلی شامل مواردی بدین شرح است:  «اعتبار توانمندی آموزشی»، «اعتبار ارتباطات علمی»، «اعتبار آموزش‌یاری/ پژوهش‌یاری/ فن‌یاری»، «اعتبار اجرای پایان‌نامه/ رساله»، «اعتبار توانمندی‌کارآفرینی»، «اعتبار راتبة دانشجویی»، «هدیة ازدواج»، «ودیعة اجارة مسکن» و «اعتبار برنامه‌ها و سفرهای زیارتی وگردشگری».



تعداد مشمولان این آئین‌نامه در سال تحصیلی96ـ1395 به4200 نفر رسید و فرایند شناسایی دانشجویان برتر برای سال تحصیلی 97ـ1396 نیز آغاز شده و مهمترین نتایج حاصل از اجرای ضوابط مذکور، «افزایش تعداد مشمولان جایزه‌های تحصیلی»، «تخصیص ظرفیت به دانشگاه‌های سراسرکشور»، «ارائة خدمات موردنیاز برای انجام فعالیت‌های علمی فردی وگروهی»، «توسعة هسته‌های فعال دانشجویی» و «ترویج فرهنگ‌کار و تلاش به جای ایجاد توقع» بوده است.



در روند جدید، الگوی توزیع دانشجویان‌برتر در استان‌های کشور در حال تغییر است؛ در حالی که پیش از سال 94ـ1393 حدود 90 درصد دانشجویان از استان تهران انتخاب می‌شدند، این نسبت در سال 96ـ1395 به حدود 70 درصد رسیده است.



در کنار پشتیبانی‌های فوق، مسیری فرهنگی در قالب اردوهای جهادی برای آشنایی دانشجویان با مشکلات کشور و افزایش دلبستگی آنان به میهن اسلامی طراحی و اجرایی شده است.



علاوه بر دانش‌آموزان و دانشجویان، بنیاد ملی نخبگان در قالب آئین‌نامۀ «شناسایی و پشتیبانی از دانش‌آموختگان‌برتر دانشگاهی»، هرساله به تعدادی از دانشآموختگان برتر، بر اساس فعالیت‌های نخبگانی دانش‌آموختگان دانشگاهی، تسهیلاتی را برای «هدایت و تواناسازی» و نیز «اشتغال واثرگذاری» آنان اعطا می‌کند.



دانش‌آموختگان برتر دانشگاه‌ها مشمول تسهیلات مختلفی شامل: «نظام‌وظیفة تخصصی»، «جایزة پسادکتری شهید چمران»، «جذب در دانشگاه‌ها/ پژوهشگاه‌ها (جایزۀ کاظمی آشتیانی)»، «جذب در نهادهای فنّاورانه (جایزۀ شهید تهرانی‌مقدم)»، «جذب در دستگاه‌های اجرایی»، «امکان ادامه تحصیل در مقطه دکتری بدون آزمون (جایزۀ شهید احدی)» و نیز «تسهیلات فرهنگی» می‌شوند.



پس از اجرایی شدن مقررات مذکور، در سال 1394 1500 نفر، در سال 1395 2800 نفر و  در پنج ماهة اول سال 1396  1000 نفر مشمول تسهیلات این آیین‌نامه شده‌اند. مهم‌ترین نتایج حاصل از اجرای ضوابط مذکور، «هدایت، تواناسازی، اشتغال و اثرگذاری دانش‌آموختگان برتر در اجتماع تخصصی»، «حمایت از دانشگاه‌ها، پژوهشگاه‌ها و مراکز علمی برای استمرار نقش تربیتی خود برای دانش‌آموختگان»، «پررنگ کردن مجموعة فعالیت‌های نخبگانی دانش‌آموختگان دانشگاهی» و «استفادة بهینه از فرصت «خدمت نظام‌وظیفه» صاحبان استعداد برتر و نخبگان به منظور تمرکز بر حل مسائل اصلی دستگاه‌های مختلف با همکاری ستادکل نیروهای مسلّح» بوده است.



همچنین بنیاد برای رونق بخشیدن به فضای خلاقیت و ابتکارات ذهنی، هرساله تعدادی از اختراع‌های ثبت شده را از طریق برگزاری جشنواره اختراعات «رویش»،  در ده منطقه کشور ارزیابی، شناسایی و به منظور هدایت در مسیر مناسب، تسهیلاتی را در راستای توانمندسازی به آنها اعطا می کند که مواردی نظیر ثبت بین‌المللی اختراع، تأسیس شرکت نوپای دانش‌بنیان، تسهیل فرایند نمونه‌سازی (نیمه صنعتی) و شرکت در نمایشگاه‌های داخلی و بین‌المللی را شامل می شود. بر این اساس آیین‌نامة «شناسایی و پشتیبانی از اختراع‌های برگزیده» برای اعطای تسهیلات توانمندساز به منظور رسیدن به محصولی دانش‌بنیان و نقش‌آفرینی در عرصۀ ملّی برنامه‌ریزی شده است.



از سوی دیگر نحوه تعامل با مخترعین همواره یکی از چالش‌های بزرگ کشور بود که در پاره‌ای از موارد، مطالبات مالی از دولت، تنها در قبال ثبت کاغذی اختراع، سبب ساز  مسموم شدن فضا بود. در این دوره، مسیر و چرخه‌ای کامل از زمان ثبت اختراع تا تجاری‌سازی آن طراحی شد که در این چرخه مخترع با شرکت در جشنواره‌های استانی بنیاد، ارزیابی و انتخاب شده و مسیر تجاری‌سازی را بصورت کاملاً حرفه‌ای تا زمان رسیدن به محصول طی می‌کند.



در این مسیر کلیۀ حمایت‌های مادی و معنوی از طریق پارک‌های علم و فناوری از محصول و نه فرد، صورت می‌گیرد و در صورتیکه فرد مخترع نیز تمایل و یا توانایی تجاری‌سازی محصول را نداشته باشد با راه‌اندازی بورس ایده در فرابورس، از قابلیت قیمت‌گذاری و فروش برخوردار شده و اخترعاتی که در جشنواره‌های منطقه‌‎ای رویش برگزیده شوند به عنوان اختراع نوپدید (سطح 3) معرفی و حمایت می‌شوند.



از میان اختراع‌های نوپدید، اخترعاتی که صاحبان آنها موفق به «تأسیس شرکتی نوپا» در زمینة اختراع مورد نظر شده و «محصول خود را تا حد آمادگی ورود به بازار» تکمیل کرده‌اند تا در فرایندی حمایتی به محصولی نیمه‌صنعتی تبدیل شود به عنوان اختراع نورست (سطح 2) معرفی می‌شوند و  در گام نهایی، اخترعات نورستی که صاحبان آنها توانسته باشند، بازاری پایدار برای اختراع خود ایجاد کنند، به عنوان اختراع نوشکفت (سطح 1) شناخته و برگزیده می‌شوند.



لازم به ذکر است: در حال حاضر، از میان 75 اختراع سطح 2، 15 اختراع در مجامع بین‌المللی به ثبت رسیده و 330 مخترع سطح 3 در انتظار انجام فرایند و ارتقاء به سطح دو هستند.



همچنین با توجه به اهمیت شناسایی «اجتماعات نخبگانی» در سراسرکشور در حوزه‌های مختلف شامل «علم، فناوری، هنر، ادب، قرآنی و فرهنگ» و مدیریت و طراحی فرایندهای پشتیبانی از فعالیت‌های آنان، تأسیس بنیادهای نخبگان استانی به عنوان کانون تدبیر پیشرفت استانی و منطقه‌ای در کشور اقدام مهمی برای تحقق رسالت بنیاد ملی نخبگان بوده است که نقش آنها نمایندگی بنیادی نخبگان در استان‌‎های‌کشور است تا از رهگذر این همکاری بتوان ضمن توجه به اقتضائات بومی، هم‌افزایی لازم را برای تحقق اهداف سند راهبردی‌کشور در امور نخبگان، هدایت و توانمندسازی مستعدان، ایجاد حلقة وصل میان برگزیدگان منطقه و نهادهای استانی، الگوسازی و پاسداشت نخبگان فراهم ساخت.



در این راستا به منظور بهبود بخشیدن به نظام برنامه‌ریزی، سیاست‌گذاری و هدایت بنیادهای نخبگان استانی، از ابتدای سال 1393 تحولاتی در چند سطح انجام شد که «تحول سازمانی بنیادهای نخبگان استانی» با هدف بهبود بخشیدن به عملکرد بنیادهای استانی، «هدایت بنیادهای استانی براساس رویکرد برنامه‌مداری» و «پایبندی به اصل عدالت محوری» (با توجه به اقتضائات و اولویت‌های توسعۀ هر بوم و منطقه و آحاد اجتماع‌های نخبگانی در عرصه‌های مختلف را می‌توان از مهمترین اقدامات دانست.



بر همین اساس، مهمترین وظایف بنیادهای نخبگان استانی عبارتند از: «ایجاد زمینه‌های شناسایی، جذب، توانمندسازی و هدایت استعدادهای‌برتر فردی و گروهی در استان»، «جلب مشارکت افراد و گروه‌های نخبگانی و سوق‌دادن دیدگاه‌ها و تجربه‌های آنان در تصمیم‌سازی‌های کلان استان و کشور»، «شناسایی اقتضائات بومی و محل بهره‌برداری از توانمندی‌های اجتماع‌های نخبگانی»، «ایجاد زمینه‌های مناسب برای تجاری‌سازی دستاوردهای نخبگانی به منظور تکمیل چرخۀ نوآوری در تعامل با معاونت علمی‌وفناوری»، «ایجاد شبکه ارتباط وتعامل میان اجتماع‌های نخبگانی با یکدیگر و نیز با بخش‌های مختلف جامعه»، «پیگیری امور نخبگان و صاحبان استعدادهای‌برتر برای بهره‌مندی از پشتیبانی‌های مستقیم و غیر مستقیم بنیاد ملی»، «ایجــاد هماهنگــی و هم‌افزایــی میــان معاونــت علمــی و فناوری، مراکز رشـد و شـرکت‌های دانش‌بنیان، پارک‌هـای علـم و فناوری و سـایر نهادهـای ذی‌ربـط در جهـت به‌کارگیـری توانمنـدی نخبـگان و صاحبـان اسـتعدادبرتـر»، «ترویج فرهنگ پشتیبانی از فعالیت‌های نخبگانی و هدایت و پرورش استعدادهای‌برتر و جلب حمایت خیران در این زمینه»، «تکریم نخبگان و الگوسازی آنان در جامعه به‌ویژه با استفاده از رسانه‌های عمومی استانی» و «اطلاع‌رسانی عمومی با هدف معرفی بنیاد و فعالیت‌های نخبگانی در سطح استان».




«تدبیر و امید برای تولید و اشتغال»/ هفته دولت گرامی ‌باد