به گزارش پایگاه اطلاع‌رسانی بنیاد ملی نخبگان؛ 31 دسامبر 2019 آغاز شد. مسئولان بهداشت چین ابتلای 44 نفر به یک نوع بیماری تنفسی مرموز را گزارش دادند. تمامی این بیماران به نوعی به یک رستوران غذاهای دریایی در شهر ووهان مربوط می‌شدند. تنها بک روز طول کشید تا این رستوران بسته و تحقیقات آغاز شود.

یک هفته زمان برد تا از ماهیت عفونی عامل ایجاد کننده بیماری اطلاعاتی به دست آمد. چینی‌ها نوعی ویروس کرونای جدید را در بدن بیماران شناسایی کردند.

چند ماه گذشت این ویروس با سرعت در سایر کشورها نیز شیوع پیدا کرد. تا به ایران رسید. کرونا تمام فعالیت‌ها را تحت تاثیر قرار داده است و هر کجای این جهان باشیم ان موضوع را لمس کرده‌ایم. اما این بحران بر فرآیندهای شناختی نیز تاثیرگذار است.

اما برای درک درست نخست باید بدانیم بحران چیست. همه افراد در زندگی روزمره با موضوعات زیادی روبرو هستند و در زمانی را صرف حل کردن مسائل گوناگون می‌کنند. شدت این مسائل نیز در حدی است که با کمی تلاش از پس آنها برمی‌آییم. گاهی موضوعاتی پیش می‌آید که پیش بینی نشده اند و شدت و گستردگی زیادی دارند. این تولید بحران می‌کند و افراد را در فشار روانی قرار می دهد.

ادراک خطر در وقوع بحران

حال باید دید ارتباط بحران و علوم شناختی چیست. جواد حاتمی عضو هیات علمی دانشگاه تهران گفت: ورود مسائل شناختی و روان شناختی به حوزه بحران جدید است. نخستین موضوع نیز در این حوزه ادراک خطر است. یعنی درک خطری که در این بحران قرار است ما و خانواده‌مان را تهدید کند. در ادراک خطر دو ویژگی مهم است و آن اینکه خطر به موقع و به اندازه درک شود.

حاتمی ادامه داد: وقتی ما با خطری مواجه می‌شویم، سیستم عصبی پاسخ‌هایی را فعال می‌کند پاسخ‌هایی مانند فرار یا مواجهه. پس مهم است مقدار خطری درک ‌شده متناسب پاسخ داده شود. البته زمان ادراک خطر نیز موضوعی مهم است. در بحران کرونا بسیاری از کشورها دیر خطر را احساس کردند.

به گفته وی، یکی از ویژگی‌های سیستم عصبی این است که تا نشانه بیرونی دیده نشود خطر به صورت جدی احساس نمی‌شود. پس این موضوع مهم باید به افراد آموزش داده شود تا با ایجاد سازو کارهایی تا زمانی که خطر جدی نشده است، اقدام کنیم و نشانه‌های آن را ببینیم. راهکاری که دولت و رسانه‌ها می‌توانند انجام دهند.

اضطراب واکنشی هیجانی به بحران

دقت به این نکته مهم است، که عوارض شناختی بحران‌ها متفاوت است. وقتی بحران فراگیر می‌شود، دیگر توانایی‌های فردی برای مقابله به تنهایی مهم نیست بلکه توانایی نهادهای مقابله کننده و دولت دارای اهمیت است. در این جا مفهمومی به نام سرمایه اجتماعی مطرح می‌شود. حال اگر این سرمایه اجتماعی ضعیف باشد، در بحران‌ها خطرناک است.

اما اضطراب شایع ترین واکنش هیجانی به بحران است . واکنش‌ها در مراحل گوناگون مختلف تفاوت دارد. ممکن است در شروع یا قبل از اتفاق اضطراب بیشتر باشد. در زمان رخ دادن، ناامیدی، درماندگی یا افسردگی ممکن است شیوع بیشتری پیدا کند. واکنش‌های هیجانی می تواند پس از رخ دادن حادثه نیز اتفاق بیفتد.

عضو هیات علمی دانشگاه تهران همچنین بیان کرد: نتابج مطالعات مختلف در حوزه شناختی روی بحران‌ها نشان می‌دهد افرادی که خودکارآمدی بیشتری دارند مهارت‌های شناختی بالاتری دارند. در نتیجه توان مواجه بهتری دارند. ویژگی دیگر ارتباطات جمعی است. در یک مطالعه نشان داده شد که شانس از بین رفتن افرادی که تنها زندگی می‌کنند در بحران دو برابر دیگران است. فرهنگ حمایت گری و احساس هویت یکپارچه هم از دیگر مسائل کمک کننده است.

وی از نقش رسانه ها در برخورد با بحران گفت و افزود: در مواجهه با بحران پیدا کردن و دسترسی به منابع اطلاعاتی درست بسیار کمک کننده است. از زمانی که شبکه های اجتماعی فعال شده اند، مشکل وفور اطلاعات و اخبار نادرست وجود دارد. مهارت در شناخت اخبار درست موضوعی مهم است.

در هر صورت بحران کرونا ذهن و قوای شناختی افراد را به دلیل اضطراب و تهدید ایجاد شده تحت تاثیر قرار می‌دهد. مدیریت ذهن یکی از راهکارها در این حوزه است. در همین راستا ستاد توسعه علوم و فناوری‌های شناختی معاونت علمی از همان روزهای آغاز شیوع بیماری با انتشار کلیپ‌هایی در فضای مجازی در مسیر انتشار اطلاعات درست از بیماری قرار گرفت. در این صورت بسیاری از ابهامات ایجاد شده برای افراد رفع می‌شود و از تنش‌ها می‌کاهد.